علل و عوامل جابجایی کانون های تجاری خلیج فارس

علل و عوامل جابجایی کانون های تجاری در خلیج فارس نوشته محمدباقر وثوقی یکی دیگر از کتاب هایی است که اخیرا مطالعه کرده ام. اگر کسی می خواهد کتابی روان در مورد تحولات اقتصادی و سیاسی خلیج فارس و شهرهایی همچون اُبله، بصره، سیراف، کیش، صحار، قلهات، هرمز، بندر لنگه، بندر کنگ و بندرعباس بخواند این کتاب بسیار مناسب خواهد بود چرا که درکی کلی از تحولات اجتماعی و اقتصادی این شهرها اما به زبانی ساده برای خواننده فراهم می کند. این کتاب در حقیقت بر اساس اندیشۀ یک نویسنده قدیمی به نام «ابن مجاور» نگاشته شده است. اندیشۀ محوری ابن مجاور در این جمله کتاب وی«تاريخ‌المستبصر» خلاصه شده است: «فلمّا خربت رَيسوت عمرت صحار و خربت صحار بنيت‌التيز و خربت التيز و هرموز بنيت عدن» یعنی زمانی که ریسوت خراب شد، صحار آباد گشت، و زمانی که صحار خراب شد و یا رو به افول رفت، این تیز بود که کم کم رو به آبادانی نهاد و ... دکتر وثوقی در ادامه چنین نوشته است دو عبارت خرابي و آبادي در دو شهر متفاوت نشان مي‌دهد كه ابن مجاور در اين طرح به روندي ثابت و مشخص در علل و عوامل رشد و افول شهرها توجّه داشته است. به عبارت ديگر، وی در رشد و افول شهرها به دنبال الگویی بوده است و فراز و فرود آن ها را بسیار مرتبط به هم می دانسته است. بر اساس همین الگوی قدیمی ماخوذ از جغرافیای ابن مجاور، دکتر وثوقی کتاب خویش را نگاشته است و فراز و فرود شهرهای خلیج فارس را مورد بررسی قرار داده است. غیر از این مسئله، دو عامل «امنیت اجتماعی» و «مهاجرت در خلیج فارس» نیز از مفاهیم محوری کتاب است که می توان حضور آن ها را تا پایان کتاب به وضوح مشاهده کرد. آخرین بحث محوری کتاب، مهاجرت ایرانیان به امارات متحده عربی و رونق تجارت دوبی است که آن هم خواندنی است. این کتاب را انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر کرده است. دکتر وثوقی استاد تمام تاریخ دانشگاه تهران و استاد خود بنده است. البته نقدهای فراوانی را می توان به این کتاب وارد کرد ولی من که باشم که بخواهم استادم رو نقد کنم.  اما دوستان می توانند بخوانند و خودشان نقد کنند.

عبدالرضا کلمرزی، اسفند 94